Cumhuriyet, hükümet başkanının, halk tarafından belli bir süre için ve belirli yetkilerle seçildiği yönetim biçimidir. Egemenlik hakkının belli bir kişi veya aileye ait olduğu monarşi ve oligarşi kavramlarının zıttıdır.
Cumhuriyet yönetimi nasıl bir yönetim şeklidir?
Cumhuriyet halkın kendi kendini yönettiği bir devlet idare şeklidir. Her cumhuriyet rejiminin temelleri hep aynı kurallar etrafında döner ve her ülke toplum kendi kültürüne uygun bir şekilde bu temel kuralları modifiye ederek kendisine uygun hale getrir. Cumhuriyet şeklindeki devletlerinde ana yapılar ve temel fikirler şunlardır:
- Devlet Başkanlığı (Cumhurbaşkanlığı): Belli bir süre için seçimle gelinir. Bu makamın yetkileri az, görevi sınırlı ve genellikle temsilidir.
- Yasama Organı: Seçimle gelen ve halkın vekaletini olurunu seçim yolu ile almış bir veya iki meclisten kurulur. Seçimler gitgide genel oy haline getirilmiş, devlet prizmasının kuralları genişletilmiştir. Seçim ile kimlerin meclise gireceği oy oranları, barajları hemen hemen her Cumhuriyet rejiminde farklılık gösterse dahi devletin geleceği açısından en uygun kısıtlamalar getirilmeye çalışılmıştır.
- Yürütme Organı: Ya devlet başkanının ya da hükümet başkanının sorumluluğu ve idaresi altında meclislere hesap vermekle görevli “kabine” dir. Vatandaşa karşı hürriyet ve eşitlik prensiplerine uygun kanunlar dairesinde tarafsız muamele etmek zorunda olan teknik “idare” yürütme organının halka yönelik hizmetlerini yapabilmesine yarar.
- Yargı Organı: Başta anayasa mahkemesi ile her derecedeki adli ve idari mahkemeleri teşkil eden bağımsız hakimler, millet adına “yargılama ve hüküm verme” hakkını kullanırlar.
Cumhuriyete iki ana fikir hakimdir: Hürriyet ve eşitlik prensipleri. Genel olarak insanlara ve özellikle vatandaşlara tanınmış olan temel hak ve özgürlükler bu iki ana fikirden doğar.
Nihayetinde cumhuriyet rejimi; yasama, yürütme ve yargı hak ve yetkisinin kaynağının halkta olduğu inancına dayanır. Bu inanç kaybolduğu veya bir tarafa itildiği gün, Montesquieu’nün belirttiği gibi; devletin adı ne olursa olsun, cumhuriyet bir cesetten ibaret kalır.